انواع اکزما و اکزمای خشکی پوست در زمستان

اکزما (Eczema) در واقع یک واکنش التهابی در پوست است که از نظر تظاهرات بالینی با سرخی، پوسته ریزی و وجود ضایعات پوستی برجسته یا آب دار مشخص می شود. محققین و صاحب نظران در برخی موارد  بین واژه ی "اکزما" و "درماتیت" افتراق هایی قائل شده اند و در برخی موارد هم این دو را یکسان تلقی کرده اند. قدر مسلم این است که همه ی اکزماها "درماتیت یا التهاب پوستی" دارند ولی همه ی درماتیت ها اکزمایی نیستند و علل دیگری بجز اکزما نیز می توانند التهاب پوستی ایجاد کنند. اکزما دو دسته ی عمده دارد: 1- اکزمای با منشاء خارجی همچون اکزمای تحریکی، اکزمای تماسی آلرژیک، اکزمای تماسی آلرژیک ناشی از آفتاب، اکزمای بعد از ضربه و اکزمای بعد از عفونت 2- اکزمای با منشاء داخلی مانند اکزمای آتوپیک یا سرشتی، اکزما یا درماتیت سبورئیک یا همان اکزمای پوست چرب، اکزمای پوست خشک، اکزمای سکه ای شکل، اکزمای دست و نوعی اکزما که باعث سفیدتر شدن پوست مبتلا نسبت به مناطق مجاور می شود و تحت عنوان "پیتریازیس آلبا" شناخته می شود. نگاهی مختصر به لیست بالا نشان می دهد که واژه ی اکزما دربرگیرنده ی طیف بزرگی از بیماری های حساسیتی و آلرژیک پوست است و صرف اطلاق واژه ی اکزما نمی تواند نوع و شدت و محل گرفتاری پوست را مشخص کند. در این جا نقش متخصص پوست به عنوان پزشکی که به این دسته بندی ها و نحوه ی تمایز دادن آنها از هم و درمان آنها احاطه دارد، برجسته تر می شود.

در اکزمای با منشاء خارجی عوامل برانگیزاننده ی خارجی در ایجاد بیماری مؤثرند، در حالی که در اکزمای با منشاء داخلی فرآیند بیماری در بدن شروع می شود. البته در مواردی مثل اکزمای دست، عامل شروع کننده در داخل بدن قرار دارد و ژنتیک در ایجاد آن مؤثر است، ولی عوامل خارجی همانند شوینده ها یا حلال های شیمیائی نیز باعث تشدید علائم بیماری می شوند. چندین مطالعه در مورد میزان شیوع و گستردگی اکزما انجام شده اند که به طور خلاصه می توان گفت این بیماری جزو بیماری های شایع و گسترده در سطح جهان است و میزان گسترش اکزمای آتوپیک یا سرشتی نیز سیر رو به افزایش دارد. اکثر موارد اکزماهای شیرخواران و کودکان کم سن و سال از نوع سرشتی یا آتوپیک است. در سنین بزرگسالی و پیری اکزمای سکه ای شکل و اکزمای ناشی از خشکی پوست بیشتر دیده می شود. اکزمای سبورئیک در سنین جوانی و میانسالی بیشتر تظاهر و نمود پیدا می کند. شایع ترین نوع اکزما اکزمای دست است. حدود 30 درصد مراجعین به پزشکان مربوط به اکزمای دست بوده و یک چهارم مراجعین به کلینیک های تخصصی پوست به این نوع اکزما مبتلا هستند. در سطور بعد به چند نوع عمده از انواع مختلف اکزما اشاره شده و توضیحاتی در مورد آنها داده می شود ولی با توجه به فرا رسیدن فصل زمستان، تمرکز و تأکید بیشتر بر اکزمایی است که مرتبط با این فصل بوده و در این ایام بیشتر دیده می شود.

1- اکزمای عفونی: این نوع اکزما در اثر عفونت با میکروب ها یا سموم مترشحه از آنها به وجود می آید و با ریشه کن شدن عفونت نیز ریشه کن می شود. معمولاً در ابتدا یک ضایعه ی میکروبی یا ویروسی وجود دارد که در اطراف آن حالت سرخی و التهاب و پوسته ریزی به وجود می آید. برای درمان این حالت می بایست در ابتدا عامل عفونت درمان شود که در این راستا از آنتی بیوتیک های گسترده طیف خوراکی یا تزریقی استفاده می شود. شستشو با محلول پرمنگنات رقیق هم در کم کردن ترشح ضایعات آب دار مؤثر است. درمان اکزمای حاشیه ای نیز با داروهای کورتون دار موضعی و مرطوب کندده ها است.

2- اکزمای ناشی از عفونت قارچی: حالتی نادر است و ممکن است هم زمان و در حاشیه ی بیماری قارچی پوست، واکنش اکزمایی هم ایجاد شود و یا به ندرت در فاصله ای دورتر از ضایعه ی قارچی پوست، اکزما ایجاد شود، مثلاً فردی ممکن است قارچ سر داشته و بر روی تنه یا دستها یا پاهایش اکزما ایجاد شود که با درمان مشکل قارچی، مشکل اکزمای وی نیز حل می شود.

3- درماتیت یا اکزمای سبورئیک: جزو اکزماهای مزمن و به نسبت شایع است که حدود 1 تا 3 درصد جمعیت و 3 تا 5 درصد جوانان را در آمریکا گرفتار می سازد. ضایعات پوستی سرخ رنگ با حاشیه هایی واضح در سر، صورت، بین کتف ها، بالای تنه و پوست سر یا سینه ایجاد می شوند که با پوسته هایی چرب پوشیده شده است. بیماری بین 18 تا 40 سالگی یشترین شیوع را داشته و در زنان بیش از مردان دیده می شود. این حالت در سر تحت عنوان "شوره" یا "دندروف" شناخته می شود و به وفور در سطح جامعه مشاهده می شود. قابل ذکر است که نوعی شوره ی خشک در پوست سر نیز وجود دارد که در واقع تظاهری از بیماری "پسوریازیس یا صدف" است و همین خشکی و نداشتن ظاهر چرب و چسبنده باعث تمایز دادن آن از یماری درماتیت سبورئیک می شود. نوعی مخمر یا قارچ نارس موسوم به "مالاسزیا" در ایجاد این بیماری دخیل دانسته شده است. این مخمر در غدد سباسه یا غدد ترشح کننده ی چربی پوست سر و بدن لانه گزیده و باعث ایجاد علائم بیماری می گردد. این بیماری قابل کنترل و فروکش شونده هست ولی احتمال برگشت نیز زیاد است و گاه ممکن است فرد تا چندین سال به مراقبت پزشکی و دارویی نیاز داشته باشد و این موضوع نباید موجب دلسردی و عدم مراجعه مبتلایان گردد. از شامپوهایی مانند کتوکونازول، سلنیوم سولفاید و داری تار (Tar) برای کنترل علائم بیماری استفاده شده و در برخی موارد از داروهای آنتی بیوتیک یا ضدقارچی هم بهره گرفته می شود. داروهای کورتونی موضعی نیز در تخفیف علائم پوسته ریزی و سرخی و خارش مؤثرند. یکی از اصول مهم در درمان این حالت شستشوی مکرر و منظم با شوینده های متناسب با وضعیت پوست است. گاه ممکن است برای موارد شدید از داروهای قویتری نیز کمک گرفته شود.

4- اکزمای پوست خشک یا اکزمای زمستان: اسم علمی این نوع اکزما اکزمای "استئاتوتیک" است و در این حالت چربی های سطح پوست کاهش می یابند. افرادی که ذاتاً پوست خشک دارند بیشتر به این حالت مبتلا می شوند ولی حالاتی مانند افزایش سن، بیماری هایی از قبیل کم کاری تیروئید، سوء تغذیه، کاهش هورمون های جنسی، تماس مکرر با شوینده ها و از بین رفتن چربی سطحی پوست و همچنین سطح پایین رطوبت محل زندگی و وزش بادهای شدید و سرد در استعداد به این بیماری مؤثر می باشند. این حالت بیشتر بر روی ساق ها، بازوها و دستها رخ می دهد و در فصول سرد سال نیز بیشتر دیده می شود. پوست خشک، ترک خورده و بی طراوت است و اگر پوست ناحیه ی انگشتان تححت فشار قرار گیرد، به سرعت به حالت طبیعی بر نمی گردد و حالت فرورفته ی خود را حفظ می کند که یه این حالت "کاغذ پوست آهو" گفته می شود، چون پوست حالتی شبیه پوست آهویی پیدا می کند که در سابق نامه ها و اسناد بر آن نوشته می شد. خاراندن، مالش یا تماس با مواد حساسیت زا و شوینده ها وضعیت را بدتر می کمد. بیماری معمولاً در زمستان تشدید شده و در تابستان از بین می رود. خارش در  شب ها و در زمان برهنه شدن شدیدتر می شود. مهم ترین اصل در مراقبت و درمان این حالت، تنظیم حرارت مححیط زندگی فرد مبتلا است. هوا باید مرطوب و معتدل بوده و از تغییرات شدید دمای محیط دور شود به این معنا که هم محیط بسیار گرم و هم محیط بسیار سرد برای این افراد مضر است. تعداد دفعات حمام کردن باید کم و محدود شود و آب حمام نباید داغ باشد. می توان در وان حمام کمی روغن گیاهی یا پودر جوی دو سر اضافه کرد و در آن دراز کشید تا خشکی پوست ترمیم شود. همچنین باید بلافاصله بعد از استحمام و چندین بار در روز از مرطوب کننده ها استفاده کرد. درمان اکزما معمولاً با کرم های کورتون دار یا تعدیل کننده ی سیستم ایمنی پوست و زیر نظر متخصص پوست انجام می شود.

5- اکزمای سکه ای: به شکل ضایعات پوستی مسطح و گرد یا بیضی شکلی ظاهر می شود روی تنه و دست ها و پاها و انگشتان پدیدار می شود. گاهی هم برجستگی های گنبدی شکل یا تاولی نیز در این بیماری دیده شوند. عواملی مانند استعداد به آتوپی (یا حساسیت سرشتی)، ضربات فیزیکی یا شیمیائی وارد آمده بر سطح پوست، سن بالا و یا حساسیت به گیاهان، کرم های موبر یا مواد حاوی جیوه در ایجاد این حالت دخالت دارند.

انواع دیگر اکزما از قبیل اکزمای دست و اکزمای آتوپیک جزو موارد شایع و فراوان هستند که در فرصت دیگری به آنها پرداخته خواهد شد.